Is dankbaarheid de weg naar een betere wereld?

Deze vraag kreeg broeder David in 2013. Zijn antwoord is duidelijk en nu, ruim 10 jaar later, is dit artikel nog steeds zeer actueel.

Jill Suttie van Greater Good Science Centre* in gesprek met Br. David Steindl-Rast.

‘Op veel plekken in de wereld is de maatschappij ziek. Sleutelwoorden van de diagnose zijn uitbuiting, onderdrukking en geweld. Dankbaar leven is een remedie tegen al deze drie symptomen.’

Br. David Steindl – Rast

Jill Suttie: U begon het beoefenen van dankbaarheid te propageren om religieuze redenen lang voordat het een onderwerp werd dat de belangstelling trok van de westerse wetenschap. Wat vindt u van die plotselinge wetenschappelijke belangstelling voor dankbaarheid ?

Broeder David: Eigenlijk kwam de wetenschappelijke belangstelling niet zo plotseling op als misschien lijkt. Al in het midden van de 20ste eeuw werden alerte psychologen, zoals Abraham Maslow zich bewust van het belang van dankbaarheid – hij schrijft hierover in Religions/ Values and Peak Experiences -, maar de hoofdstroom in de wetenschap bleef natuurwetenschappelijke modellen gebruiken voor onderzoek en toonde geen interesse in het bestuderen van waarden. In de 21ste eeuw leiden bewustzijnsonderzoek en cognitieve neurowetenschap naar nieuwe grenzen, die nieuwe vragen opwerpen. En ze beginnen de grenzen op te zoeken van wat beschouwd werd als klassiek wetenschappelijk onderzoek. De bewustzijnsverandering die de hele wereld overgaat, heeft ook invloed op de opvattingen van wetenschappers.

De moderne wetenschap heeft dezelfde macht over de ideeën van mensen die godsdienst had in de Middeleeuwen. Maar publieke belangstelling heeft een veel grotere invloed op de richting die wetenschap uitgaat dan veel mensen zich realiseren. Een belangrijke factor om wetenschap te beïnvloeden is de financiering van het onderzoek. Bijvoorbeeld de financiering door de Templeton Foundation van Robert Emmons’ baanbrekende studies van dankbaar gedrag heeft veel bijgedragen tot de acceptatie van dankbaarheid als onderwerp in wetenschappelijke kringen. Wetenschappelijke bevindingen op hun beurt maken dankbaarheid respectabel in de ogen van de media en zo bij een steeds groter wordend deel van de maatschappij. Deze wisselwerking verklaart de huidige grote belangstelling voor dankbaarheid.

JS: Wetenschap heeft aangetoond dat dankbaarheid beoefenen een mens gelukkiger en gezonder maakt. Op welke manier komt het beoefenen van dankbaarheid een maatschappij in zijn geheel ten goede?

DSR: Wel, het eerste en meest voor de hand liggende antwoord is: Alles wat mensen gelukkiger en gezonder maakt, schept hiermee een maatschappij waar meer mensen gezond en gelukkig zijn. Dit op zich is al een grote verbetering. Maar we kunnen een stap verdergaan en aantonen dat dankbare mensen op zo’n manier leven dat hierdoor de soort maatschappij ontstaat waar mensen naar verlangen. Op vele plaatsen in de wereld is de maatschappij ziek. Sleutelwoorden van de diagnose zijn uitbuiting, onderdrukking en geweld. Dankbaar leven is een remedie tegen al deze drie symptomen.

Uitbuiting komt voort uit hebzucht en een gevoel van schaarste. Dankbaar leven doet ons beseffen dat er genoeg is voor allemaal. Op die manier zorgt dit voor een ‘gevoel van genoeg’ en tot bereidwillig en met plezier delen met anderen.

Onderdrukking is noodzakelijk wanneer we anderen willen uitbuiten. Dit leidt tot wedijveren in de machtspiramide en daar geldt: hoe meer macht je hebt, des te efficiënter kun je de mensen onder je uitbuiten en jezelf beschermen tegen degenen boven je. Maar dankbare mensen leven met het gevoel dat ze genoeg hebben, ze hoeven anderen niet uit te buiten. En zo is uitbuiting niet langer noodzakelijk; het wordt vervangen door wederzijdse ondersteuning en door alles met hetzelfde respect te behandelen.

Geweld komt voort uit angst – angst dat er misschien niet genoeg is voor iedereen, angst voor anderen als potentiële rivalen, angst voor buitenlanders en onbekenden. Maar de dankbare mens is onbevreesd en op die manier kapt ze de wortel van geweld weg. Vanuit een gevoel van genoeg is ze bereid te delen en daardoor geneigd de oneerlijke verdeling van rijkdom, die de oorzaak is van het klimaat van geweld, ongedaan te maken. Onbevreesd begroet ze het nieuwe en onbekende, voelt zich verrijkt door verschillen en viert verscheidenheid. Op die manier neemt dankbaar leven de voornaamste redenen voor uitbuiting, onderdrukking en geweld weg; door te delen, respect voor het hele universum en geweldloosheid legt het de basis voor een gezonde maatschappij en een wereld die een kans heeft om te overleven.

JS: Heeft u ooit dagen dat het moeilijk is dankbaarheid te beoefenen? Zo ja, wat staat dan in de weg?

DSR: Ziekte en depressie maken het moeilijker aandacht te hebben voor dankbaarheid door gebrek aan energie. Maar zelfs op gezonde dagen moet ik mezelf steeds weer op het pad van dankbaar leven zetten. Wat dan een obstakel vormt is gewenning. Dankbare ogen kijken naar alles alsof ze het nog nooit eerder gezien hebben en koesteren het alsof ze het nooit weer zullen zien. Dit is een heel realistische houding, want elk moment is uniek. Maar dit moet ik mezelf steeds weer opnieuw voorhouden. En dat is het dynamische element van aandachtig leven. Dankbaar leven is het besef dat we op heilige grond staan – altijd – in contact met het Mysterie. Joodse wijzen interpreteren de woorden in Genesis 3:5 op een manier die heel relevant is voor dankbaar leven. “Doe je schoenen uit; de grond waarop je staat is heilige grond.” De zolen van je schoenen zijn van leer – dode dierenhuid. Leg de doodsheid van het gewend – zijn af en je ziel zal voelen dat hij op heilige grond staat, waar je ook bent.

JS: Waar denkt u dat de dankbaarheidsbeweging vanaf hier naar toe zal gaan?

DSR: Zoals iemand eens geestig opmerkte: “Het is moeilijk voorspellingen te doen – vooral als het over de toekomst gaat.” Het is echter heel duidelijk dat hebzucht, onderdrukking en geweld ons naar een punt van zelfvernietiging hebben gebracht. Ons overleven hangt af van een radicale verandering; als de dankbaarheidsbeweging sterk en diep genoeg groeit, kan ze misschien deze noodzakelijke verandering tot stand brengen. Dankbaar leven leidt tot delen in plaats van hebzucht; respect in plaats van onderdrukking; in plaats van geweld: vrede. Wie verlangt niet naar een wereld van delen, wederzijds respect en vrede?

NB

*Het Berkeley Greater Good Science Center is geen religieuze of spirituele organisatie, maar wel zeer geïnteresseerd in het beoefenen van dankbaarheid met haar vele aspecten. Weinig mensen bezitten een dieper gaande kennis van dit onderwerp dan br. David, die, evenals Zijne Heiligheid de Dalai Lama, regelmatig in gesprek gaat met wetenschappers. Redacteur Jill Suttie, boekrecensent van Greater Good, had een ontmoeting met br. David om met hem te spreken over zijn visie op de wetenschappelijke studie van dankbaarheid en over hoe de beweging zich zal ontwikkelen.

Jill Suttie is boekrecensent van Greater Good en levert regelmatig een bijdrage aan dit tijdschrift. Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in het Greater Good online magazine van het Greater Good Science Center van UC Berkely in 2013.

De oorspronkelijk tekst is te vinden op:

https://grateful.org/resource/is-gratitude-the-path-to-a-better-world/

Vertaling: Annemarie Verschoor – ten Dam